Nummer 2 // 2024 
Uit Watching #3 - 2018
The Dirty Dozen
12 Horloges, 1 verhaal
De aantrekkingskracht van een militair horloge is onmiskenbaar. Het wordt helemaal onweerstaanbaar als het de littekens van een missie met zich meedraagt. Een relikwie van een vroeger leven, met bijbehorend patina. Er is een dozijn aan horloges – ontworpen voor de Britse strijdkrachten aan het einde van de Tweede Wereldoorlog – dat zich heeft ontwikkeld tot een van de meest gewilde horlogecollecties van dit moment: de Dirty Dozen.
The Dirty Dozen uit 1967 is nog steeds een van de meest bekende oorlogsfilms aller tijden. Het is niet de beste – bij lange na niet – maar de combinatie van actie, humor en sympathieke karakters maakt dat de film nog steeds populair is.
Dit W.O. II-verhaal gaat alleen niet over het actie-vehikel met Lee Marvin in de hoofdrol, maar over een van de meest gewilde horlogecollecties van dit moment. In de Tweede Wereldoorlog waren mechanische horloges een must voor soldaten en in het bijzonder voor specialisten als radio-operateurs en artillerie-spotters. Commander Alan Brooks (later veldmaarschalk) besefte in 1943 dat het nuttig was om een algemeen horloge te hebben voor de strijdkrachten. Tot die tijd was dat voornamelijk persoonlijk eigendom zonder een noemenswaardige standaard. Massaproductie was in die tijd nog niet zo wijdverspreid, dus was het Britse Ministerie van Defensie op zoek naar een manier om de troepen te voorzien van horloges. Dit resulteerde in het verdelen van orders over twaalf verschillende merken in Zwitserland. Dat liep uiteen van bekende merken als IWC, Omega, Longines en Jaeger-LeCoultre tot mindere goden als Timor en Grana. Met Buren, Eterna, Lemania, Cyma, Record en het Britse Vertex (met een fabriek in Zwitserland) als laatste zes. Twaalf horloges die nu de bijnaam de Dirty Dozen hebben gekregen. De horloges zien er voor een groot deel hetzelfde uit, met een bepaalde standaard en dezelfde looks. Neem de ‘broadhead arrow’ (pijl) onder ‘twaalf uur’ als teken van eigendom van het Ministerie. Verder moesten ze een zwarte wijzerplaat hebben, Arabische cijfers, oplichtende indexen, uren- en minutenwijzers, een railroad minute track, stevig acrylglas, een chromen of roestvrijstalen kast en een diameter van tussen de 35 en 38 millimeter.
Draai het horloge vervolgens om of maak het open en er staat WWW in gegraveerd, wat staat voor: Wrist, Watch, Waterproof. De officiële benaming voor de horloges. De eerste van deze WWW’s werden geleverd in 1944, met het gros dat volgde in 1945. In totaal werden er tussen de 145.000 en 150.000 horloges geleverd door de twaalf merken en de meeste van de horloges deden dienst tijdens conflicten tot ongeveer 1960.
Interessant detail is dat veel van de horloges na de Tweede Wereldoorlog werden verkocht aan buitenlandse legers. De KNIL (Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger) heeft destijds bijvoorbeeld ook nog een aantal WWW’s besteld (IWC, Longines en Omega).
Aantrekkingskracht
Expert op het gebied van militaire horloges en klokken, Konrad Knirim, snapt de aantrekkingskracht wel van de Dirty Dozen. Hij schreef er zelfs een boek over (zie kader). Of eigenlijk de WWW’s, zoals hij ze liever én correct noemt. “Ze hebben een simpel en praktisch ontwerp”, vertelt Knirim. “Het horloge geeft je de tijd met drie wijzers en meer heb je niet nodig. Daarbij zijn ze robuust omdat ze geschikt moesten zijn voor militaire doeleinden en je hebt het gevoel dat je iets bijzonders draagt.” Voor Knirim begon de passie begin jaren tachtig, nog ver voordat ze in de mode kwamen als de Dirty Dozen. “Ik begon in 1984 met een Timor die ik kocht van een buurman, mijn eerste militaire horloge. Daarna kocht ik er vier bij een veiling voor 400 Duitse mark (200 euro). In korte tijd had ik er wel een stuk of twintig. De meeste kostten zestig euro zoals de Timor, Record, Buren, Vertex en zelfs de Grana. Die laatste is nu de zeldzaamste met een prijs van minimaal duizenden euro’s. De duurdere waren toen de Longines, Jaeger-LeCoultre en de Omega, maar nog steeds lag die prijs tussen de 200 en 300 euro. ”Een koopje als je weet dat de prijs van het goedkoopste Dirty Dozen-horloge nu zo rond de 1.100 euro ligt. Toch verkocht Knirim ze in 1995 toen hij zich ging concentreren op zijn eerste boek. “Ik heb ze in 1995 allemaal verkocht omdat ik mij wilde concentreren op Duitse militaire horloges en klokken voor mijn eerste boek. Uiteindelijk heb ik mijn collectie in 2007 weer teruggekocht toen ik begon met mijn boek over Engelse militaire horloges.”
Dat deed de Duitse expert nog net voordat de collectie de laatste tien jaar stevig aan populariteit won. Zo zijn Record, Timor en Buren horloges al zo tussen de 800 en 900 euro te vinden, wat oploopt tot een kleine 2.000 voor de IWC, 2.150 voor de Jaeger-LeCoultre, bijna 6.000 voor Longines en zo’n 13.000 euro voor de Grana. De reden voor deze prijzen is een combinatie van naam en dus aanzien en het aantal geproduceerde horloges. Grana, een relatief onbekende, komt zo duur uit omdat daar slechts tussen de 1.500 en 5.000 stuks van zijn gemaakt en dus zeldzaam. Al behoren die laatste paar niet tot de favorieten van Knirim. “Een IWC, Jaeger-LeCoultre en Omega zijn kwalitatief het beste, maar persoonlijk vind ik de Record, Cyma en Buren erg interessant. Het zijn niet de meest zeldzame stukken, maar ik vind ze wel het mooist. Zelfs die kosten nu zo tussen de 800 en 1.000 euro, maar als je goed zoekt op een vlooienmarkt dan moet je ze nog wel voor een eerlijke prijs kunnen krijgen.”
Historische betekenis
Ook al zijn er een hoop van gemaakt en over de hele wereld te vinden door het doorverkopen aan andere strijdkrachten – zeldzaam blijven ze wel. Ook omdat de horloges niet zijn gemaakt voor de eeuwigheid. Het waren niet voor niets horloges bedoeld voor soldaten en daar krijgen ze begrijpelijkerwijs het zwaar te verduren. Het Britse leger was dus niet geïnteresseerd in conserveren, maar wilde ze bij problemen zo snel mogelijk weer het veld in krijgen. Dat betekende reparaties met inferieure onderdelen en nieuwe wijzerplaten door een klein ‘probleem’. De eerste versies kregen namelijk het lichtgevende, maar radioactieve Radium voor de indexen en wijzers. In de jaren zestig zijn een deel van de horloges vernietigd of werden veel van deze wijzerplaten vervangen. Geen zorgen trouwens als je er één met een originele wijzerplaat vindt, het Radium heeft geen kracht meer. Nog een weetje voor de obsessieve verzamelaar: op de achterzijde is ook een military store number te vinden om het horloge te identificeren. Veel websites houden zo echt en nep spul uit elkaar. Ook kun je de initialen ATP (Army Trade Pattern of Army Time Piece) terugvinden, net zoals de initialen van de Nederlandse, Indonesische of Pakistaanse strijdkrachten die later een deel hebben overgenomen. Knirim: “Er zijn verzamelaars die de horloges in hun originele fabrieksstaat willen hebben. Ik geef de voorkeur aan echte door Defensie uitgegeven horloges. Het kan zijn dat het horloge een andere wijzerplaat heeft, als hij maar echt gebruikt is.”
De Dirty Dozen anno nu
Spreken de twaalf horloges tot de verbeelding, maar is vintage geen optie voor je? Drie van de twaalf merken hebben een moderne optie die redelijk goed in de buurt komt, met één horloge dat er met kop en schouders bovenuit steekt.
Longines Heritage Military
Oorspronkelijk gebaseerd op een horloge uit 1918, met een wijzerplaat die nagenoeg gelijk is aan het historische stuk, dat je vindt op het hoofdkantoor in het Zwitserse Saint-Imier. Grote Arabische cijfers, Breguet-wijzers en een kleine seconde op ‘zes uur’. Nieuwe toevoegingen zijn een datum en een aanzienlijke diameter van 44 mm. (€ 1.760,-)
IWC Mark XVIII
De militaire looks van de Mark XVIII behoudt de traditie van de iconische Mark XI en is daarmee eigenlijk een pilot’s watch. Toch komen de eenvoudige, maar doelgerichte looks compleet overeen met waar de WWW-horloges van destijds aan moesten voldoen. Alleen nu wat luxer met een 40 mm stalen kast en een Santoni-horlogeband. (€ 4.560,-)
Vertex M100
De favoriet in onze horlogetest in dit nummer. Opgericht door een nazaat van het oorspronkelijke Vertex is dit een meesterlijke kopie van het origineel. De vintage looks, maar dan met de techniek en kwaliteit van nu. Nu ook beschikbaar in een gelimiteerde DLC coated M100B uitvoering. (€ 2.750,-)
Voor de ‘echte’ verzamelaar van militaire horloges begint het echter pas bij de Dirty Dozen. Prijs daargelaten is er nog zóveel met historische betekenis. Een paar musts volgens Knirim: “Een verzamelaar van militaire horloges zou ook kunnen kijken naar een IWC Luftwaffe B-Uhr of een Glashütte Pilots Chronograph. Net als een Kriegsmarine Rolex-Panerai, een Bundesmarine Blancpain Fifty Fathoms of een Royal Navy Rolex Submariner. Maar ook een Omega Seamaster 300, een Breguet Type 20 Pilots Chronograph, een US Army Air Corps A7 Longines of een US Navy Tornek Rayville.” Keuze te over zoals je hoort, maar ook voor de minder diepe portemonnee is er genoeg voorhanden. Knirim noemt bijvoorbeeld ook de Bundeswehr Boccia, de US Forces Marathon of de British Pulsar Chronograph en Field Watch.
Maar terug naar de Dirty Dozen. Een originele WWW blijft iets houden dat tot de verbeelding spreekt. Of je nu gaat voor een ‘basic’ Record, voor de charme van een Jaeger-LeCoultre, het goede uurwerk van de IWC of de Longines die over het algemeen als ‘mooist’ wordt gezien. Het waren precisie-instrumenten, gebouwd voor één doel: de tijd aflezen onder de meest extreme omstandigheden. Er één om de pols hebben, in wat voor staat dan ook en gissen naar waar hij is geweest en heeft meegemaakt en je snapt de populariteit.
De twaalf horloges voldoen ook stuk voor stuk aan de verschillende redenen waarom velen van ons een ‘afwijking’ hebben voor horloges. Je wilt een horloge vanwege zijn historische afkomst of omdat hij zeldzaam is. Dan zit je voor beiden goed hier. Je wilt hem omdat het uiterlijk je aanspreekt. Onmiskenbaar mooi zijn militaire horloges misschien niet, maar de eerlijkheid van hun design is voor velen genoeg. Slechts twaalf horloges, dat klinkt toch gevaarlijk bereikbaar? Helaas wat minder als je weet dat op fora en bij kenners het verhaal gaat dat wereldwijd slechts twintig mensen de collectie compleet hebben.
Militaire Horloges
Konrad Knirim heeft twee boeken geschreven over militaire horloges en klokken. Geboren uit passie. Er zijn twee boeken beschikbaar in zowel het Duits als Engels, Volume 1 German Military Timepieces (626 pagina’s) en Volume 2 British Military Timepieces (800 pagina’s). Twee complete naslagwerken met elk meer dan 1.000 horloges en klokken die worden besproken. Volume 1 kost € 148,- Volume 2 kost € 178,- en zijn te bestellen via knirim.de
